Afrikastrategie mist integrale focus op biodiversiteit

Onlangs is de nieuwe Afrikastrategie van Nederland gepubliceerd. Deze eerste Nederlandse strategie voor het gehele Afrikaanse continent omvat de Nederlandse visie op de beoogde politieke en economische samenwerking met een doorkijk tot 2032. IUCN NL verwelkomt het Nederlandse streven in de strategie naar een gelijkwaardige relatie met Afrika en het feit de strategie aandacht besteedt aan klimaat en mensenrechten met een nadruk op het Feministisch Buitenlandbeleid inzake het bevorderen van gendergelijkheid, vrouwenrechten en de rechten van gemarginaliseerden.

Headerfoto: Vrouw in Liberia, in de buurt van Sapo National Park © Frederique Holle

Maar ook al wordt behoud van biodiversiteit zeker benoemd in de strategie, toch wordt het thema nog onvoldoende meegenomen als cruciale randvoorwaarde voor armoedebestrijding, voedselzekerheid, migratie, volksgezondheid en een eerlijke energietransitie.

Mijnbouw voor de energietransitie

De Afrikastrategie heeft aandacht voor de groeiende rol van Afrika als belangrijke grondstoffenleverancier. Door de grote ambities van Nederland en de rest van Europa voor een transitie naar hernieuwbare energie zal de vraag naar metalen en mineralen exponentieel gaan stijgen.

Afrika heeft nog grote voorraden van deze grondstoffen, maar deze bevinden zich vaak in gebieden met een hoge en unieke biodiversiteit en vaak in regio’s waar vele oorspronkelijke bewoners van de natuur afhankelijk zijn voor hun dagelijkse levensbehoeften. Door toenemende mijnbouwactiviteiten moeten zij, al dan niet gedwongen, verhuizen naar een ander gebied. Bovendien worden ecosystemen zwaar aangetast door mijnbouw en wordt de positie van mens en natuur in toenemende mate bedreigd.

Gevolgen van klimaatverandering

De strategie benoemt ook de demografische ontwikkeling van Afrika. Het is het continent waar nog een sterke bevolkingsgroei te verwachten is in de komende decennia. Dat kan voor de nabije toekomst belangrijke gevolgen hebben voor de wereldwijde invloed van Afrika. Maar wanneer de klimaatverandering grote delen van het continent in ieder geval voor een deel van het jaar onbewoonbaar maakt, kan de sterkte bevolkingsgroei ook leiden tot massale vluchtelingenstromen uit deze gebieden.

Een gezonde of ongezonde natuur heeft (in)directe impact op het lokale klimaat, voedselveiligheid, menselijke gezondheid, genderrelaties, levensonderhoud en werkgelegenheid. Migratie is ook vaak een direct gevolg van degraderende natuur- denk daarbij aan ontbossing, slechte bodemkwaliteit en droogte, die ertoe leiden dat mensen op drift raken.

Aanbevelingen voor verdere aanscherping van de strategie

1. Stel biodiversiteit centraal

Het behoud van Afrikaanse biodiversiteit zou een van de speerpunten in het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid moeten zijn. Natuur en biodiversiteit staat aan de basis van vele uitdagingen waar Afrika voor staat: migratie, voedselzekerheid, klimaatverandering, gezondheidszorg en de lokale gevolgen van de energietransitie.

Water, klimaat en voedselzekerheid worden in de strategie benoemd, maar biodiversiteit en de bescherming van tropisch bos worden onvoldoende meegenomen in het algemene beleid ten aanzien van de gevolgen van de klimaatverandering voor Afrika. Met een algemeen geformuleerde grotere inzet op klimaat zal onvoldoende worden bijgedragen om het ernstige verlies van biodiversiteit wereldwijd tegen te gaan. Dat, terwijl het kabinet biodiversiteit sterker als dwarsdoorsnijdend onderwerp binnen ontwikkelingssamenwerking wil verbinden, met nadruk op water, voedselzekerheid en klimaat.

Om verder verlies tegen te gaan, zou Nederland het voortouw kunnen nemen voor een internationale investeringsagenda voor de grote ecosystemen van Afrika.

2. Zet in op nature-based solutions

Natuur speelt een fundamentele rol in het reguleren van het klimaat en biedt enorme potentie om (de gevolgen van) klimaatverandering te dempen en de impact ervan te bufferen. In de huidige strijd tegen klimaatverandering, veelal gedomineerd door technologische oplossingen, is hier onvoldoende oog voor. Het belang van bossen en andere natuurgebieden voor de opslag van CO₂ is inmiddels breder bekend, maar de fundamentele rol van bodemleven in CO₂-opslag en wateropslag en de natuurlijke kustbescherming door mangrovebossen verdient ook veel meer aandacht.

Er kan veel winst worden behaald door sterker in te zetten op natuurlijke oplossingen (nature-based solutions) voor CO₂-opslag en klimaatbuffers, bijvoorbeeld in landen met grote, klimaatbepalende natuurlijke ecosystemen, zoals het Congobekken. Investeringen in vitale natuurlijke systemen zijn bovendien relatief goedkoop en bieden oplossingen voor uiteenlopende uitdagingen als voedselzekerheid en watervoorziening. De principes van Locally Led Adaptation (LLA) moeten hierbij leidend zijn.

3. Beperk schadelijke subsidies

Het zou ook goed zijn om een kritische dialoog aan te gaan met overheden waarmee we handelsrelaties hebben of willen aanknopen. Nederland kan hierin actief bijdragen aan versterking van het maatschappelijk middenveld en de bescherming van mensenrechten. Daarnaast ook actief zorgdragen voor duurzame waardeketens gecombineerd met beperking van consumptie en daarbij actief zorgdragen dat exportsubsidies uiteindelijk niet averechts uitpakken voor de lokale natuur en mensenrechten.

4. Zorg dat geld voor klimaat en biodiversiteit lokaal terechtkomt

Volgens het kabinet is het tegengaan van ontbossing belangrijk voor het klimaat. Nederland wil de inzet op bosbehoud verdubbelen en zet daarvoor in op extra bijdragen aan multilaterale ontwikkelingsbanken en klimaatfondsen. Maar juist in gebieden waar de overheid onvoldoende functioneert en het maatschappelijk middenveld onder druk staat, zal dat onvoldoende leiden tot behoud van bossen en bescherming van lokale gemeenschappen. Om lokale initiatieven te bevorderen moet er juist meer geld naar de kleine locally based organisaties met een nadruk op vrouwengroepen.

5. Spreek je internationaal uit tegen geweld tegen natuurbeschermers

Afrika is ook het werelddeel waar het maatschappelijk middenveld en de mensenrechten in toenemende mate onder druk staan. In veel Afrikaanse landen worden natuur- en menserchtenbeschermers steeds vaker bedreigd wanneer zij voor lokale gemeenschappen, natuurgebieden of bossen opkomen die op veel plaatsen zwaar onder druk zijn komen te staan door mijnbouw, olie-exploratie en grootschalige landbouw. Daarom roepen wij het kabinet op om zich op internationaal politiek niveau uit te spreken tegen geweld tegen natuurbeschermers en milieuactivisten en adequate internationale wetgeving op het gebied van Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen op nationaal, Europees en VN-niveau te promoten.