Duurzame rotanoogst: deze boeren laten zien dat het kan

De wereldwijde vraag naar rotan levert schade op aan de bossen van Indonesië, waar het alleen in het wild kan groeien. Boeren krijgen weinig betaald voor het zware werk en de grote exploitatie zorgt voor het verdwijnen van de rotan in sommige gebieden. In Centraal Sulawesi laten boeren zien dat het anders kan. Boeren die rotan oogsten werken hier samen om overexploitatie te voorkomen door te oogsten volgens de criteria van het keurmerk PGS RoLes. Een webdatabase geeft inzicht in de oogstgegevens.  De hoop van de boeren is dat alle partijen – de fabrikanten en de consumenten – bereid zijn om iets meer te betalen voor duurzaam geoogste rotan. Het beheer van bossen en de duurzame oogst van bosproducten door lokale gemeenschappen is in veel gebieden de laatste buffer tegen ontbossing.   

Lariang landschap in Centraal Sulawesi © Evelien van den Broek

Het dorp Namo ligt in het Lariang landschap in Centraal Sulawesi. NTFP-EP werkt hier met lokale organisaties en gemeenschappen aan duurzaam bosbeheer onder het programma Forests for a Just Future. Het landschap rond Namo is bergachtig en de weidse bossen herbergen veel bosbijproducten of wel Non-timber forest products (NTFP’s) zoals rotan, honing, pandanus, harsen en medicinale planten.  

Het dorp heeft een paar duizend inwoners en de meeste families hebben een inkomen van ongeveer IDR 1,000,000 (± € 56), per maand. Zij halen hun inkomen voornamelijk uit de verbouw van maïs en cacao. Daarnaast halen ze NTFP’s uit het bos waarvoor ze beheerrechten hebben gekregen onder het Indonesische Social Forestry programma. Deze zogenoemde hutan desa heeft een oppervlakte van 490 hectare en ligt op enkele kilometers van het dorp, aan de andere kant van de rivier.  

Duurzaam keurmerk voor rotan 

Een belangrijk bosproduct voor de inwoners van Namo is rotan. In 2016 heeft NTFP ID onder het programma van de Green Livelihoods Alliance, het keurmerk voor duurzame rotan (PGS-RoLes) geïntroduceerd in het Lariang landschap. De boeren oogsten de rotan volgens de criteria van het Participatieve Garantie Systeem en heeft twee uitgangspunten: de oogst moet duurzaam zijn en het ecosysteem mag niet ondermijnd worden. Daarnaast moet de rotanproductie bijdragen aan het economische en sociale welzijn van de gemeenschappen. De controle van het keurmerk wordt niet uitgevoerd door kostbare consultants maar is ontwikkeld met lokale boerenorganisaties die elkaar via de opgestelde criteria controleren.  

Bezoek aan Namo voor de rotanoogst © Femke Schouten

Bezoek aan Namo  

In februari 2025 hebben twee medewerkers van IUCN NL – Evelien van den Broek en Femke Schouten – Namo bezocht om de rotanoogsters te ontmoeten en te leren over de duurzame oogstmethoden. Zij werden door de boeren meegenomen naar de hutan desa.  

Van den Broek vertelt: “De tocht begon in de ochtend met een scooterrit over kronkelige, uitgesleten paadjes naar de rivier. Om in de hutan desa te komen moest vervolgens de brede, snelstromende rivier doorwaad worden. Het dichtbegroeide bos ligt op een heuvel en met een kapmes baanden de boeren zich een weg naar boven op zoek naar een rotanliaan die geoogst kon worden. Na twee kilometer klauteren en een stijging van 300 meter werd een oogstbare rotanplant gevonden.”  

De exacte locatie waar geoogst kan worden is door de boeren gezamenlijk besloten. Er worden sancties opgelegd wanneer er in een andere locatie wordt geoogst. De afspraken en sancties zijn gebaseerd op de adat (het traditionele recht) en zijn ook opgenomen in de dorpswetten. 

De rotanoogst  

Hoewel een rotanliaan over een lengte van tientallen meter langs een boom omhoogklimt, wordt slechts de onderste zes meter geoogst. Deze werkwijze wordt ingegeven door de fabrieken die de rotan aangeleverd willen krijgen in bundels van zes meter. Vervolgens krijgt de rotanplant zeven jaar de tijd om een nieuwe lange uitloper te ontwikkelen en kan er op dezelfde plek geoogst worden.  

Het oogsten van rotan is zwaar werk. Eén persoon kan per dag zeventien tot achttien rotanlianen van zes meter oogsten met een totaalgewicht van 100 tot 300 kg. Een boer kan hiermee tussen de 11 en 33 euro verdienen. Hiervan worden ook de ingehuurde krachten betaald die de rotanbundels uit het bos via de rivier en met scooters naar de weg vervoeren. Vervolgens wordt de rotan via tussenhandelaren aan bedrijven verkocht voor anderhalf keer de prijs die de boeren krijgen. De prijs van rotan wordt volledig bepaald door de verwerkingsfabriek; soms is die zo laag dat het niet de moeite waard is om het bos in te gaan om te oogsten. 

Rotanoogsters © Evelien van den Broek & Femke Schouten

PGS RoLes wordt momenteel in 3 locaties toegepast: Namo, Sigi District (Centraal Sulawesi), Pepas Eheng, Kutai Barat District (Oost Kalimantan) en Ketab, Barito District (Centraal Kalimantan) en zal worden uitgebreid naar boerengroepen in andere dorpen. Daarnaast is er een pilot gaande met Findora Company, een toeleverancier van IKEA, in Zuid Kalimantan.   

Voorheen werden in een werkplaats in Namo rotanstoelen- en kasten gemaakt. Maar de werkplaats is verwoest door de zware aardbeving in 2018. Ook de werkplaatsen waar vrouwen gevlochten rotan en pandanus producten (manden, matten) maakten zijn verwoest. Als er geld beschikbaar komt voor de constructie van nieuwe werkplaatsen en voor het nodige gereedschap, zou een deel van de rotan en pandanus weer in het dorp verwerkt kunnen worden. 

De boeren vinden voornamelijk de overzichten van de maandelijks geoogste hoeveelheid rotan per dorp een handig hulpmiddel. Hiermee krijgen zij meer inzicht in de maandelijkse en jaarlijkse variatie in de rotanoogst. Om een indruk te geven van de conditie van het bos zouden ze foto’s willen toevoegen aan de database. Ook willen ze dat de verkoopprijs wordt opgenomen in de app. Hiermee kan beter worden onderhandeld en kan de fluctuerende prijs aangekaart worden als probleem voor een gezond businessmodel.  

‘PGS ROLES taught us how to harvest sustainably, like how we should avoid cutting down trees when harvesting rattan and to take care not to harm seedlings or harvest the young rattan. We only harvest from designated blocks and apply a rotation system agreed upon by the farmers.’

• Safir, a rattan harvester from Namo

De boeren hopen dat producenten en consumenten bereid zijn om een iets hoger bedrag te betalen voor rotan met het PGS RoLes keurmerk. De webdatabase is voor rotankopers die duurzaamheid in het vaandel hebben, een belangrijk hulpmiddel om te traceren waar een partij rotan vandaan komt en hoe die is geoogst.