Vijf voor twaalf voor natuur in Caribisch Nederland: actie en steun nodig vanuit Nederland 

Met Bonaire, Saba en St. Eustatius als bijzondere gemeenten kreeg Nederland er bijna 15 jaar geleden ruim 10.000 nieuwe soorten en unieke landschappen bij: van zeeschildpadden tot tijgerhaaien en van tropisch nevelwoud tot kwetsbaar koraal. De staat van de natuur in Caribisch Nederland is echter ondermaats – en er gebeurt te weinig om de achteruitgang te stoppen. 

Header foto: De kustlijn op Bonaire met op de achtergrond de voormalig slavenhuisjes. © iSaw Company via Unsplash

In 2018 is er voor het laatst gerapporteerd over de staat van de natuur in Caribisch Nederland. Daaruit bleek dat het er niet goed voor staat; de conclusie van het rapport was dat de staat van de natuur in Caribisch Nederland matig tot zeer ongunstig is. Loslopend vee, invasieve soorten, klimaatverandering, ziekte, overbevissing, erosie, kustontwikkeling en vervuiling door afvalwater dragen allemaal hieraan bij. Bovendien is van veel soorten in Caribisch Nederland nog weinig bekend over hoe het met ze gaat.  

Nu, zeven jaar na het laatste rapport, is er weinig vooruitgang te zien voor de natuur in Caribisch Nederland. Integendeel: de natuur holt steeds verder achteruit. De koraalriffen verdwijnen op een hoog tempo, biodiversiteitsverlies neemt toe, en de waterkwaliteit gaat achteruit. ‘Er was een licht herstel te zien in de COVID-tijd, maar daarna zijn de belangrijkste stressoren weer enorm toegenomen. Dat zijn deels stressoren die buiten de invloedssfeer van de eilanden zelf liggen, zoals klimaatverandering en ziektes op het koraalrif als Stony Coral Tissue Loss Disease, en deels lokale bedreigingen. Zo is er op Bonaire een enorme toename in toerisme en bebouwing aan de kust die het koraalrif bedreigen,’ legt Jan van der Ploeg, lector Inclusief Natuurbeheer aan de Hogeschool van Hall Larenstein en voormalig directeur van de Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA), uit. 

De impact van natuurverlies

De achterblijvende steun voor de overzeese gebieden van het Koninkrijk is niet alleen desastreus voor de biodiversiteit, maar ook voor de klimaatbestendigheid, voedselzekerheid, culturele identiteit, gezondheid van de inwoners en de welvaart van de eilanden. Deze zijn namelijk allemaal nauw met elkaar verbonden.

Een voorbeeld zijn de koraalriffen, die niet alleen werken als golfbrekers en zo de kust beschermen tegen de impact van golven, maar ook de biodiversiteitshotspot van ons Koninkrijk zijn, met honderden unieke vissen en andere diersoorten. Ook draagt het koraal bij aan de economische gezondheid van de eilanden. Toerisme is een belangrijke inkomstenbron en een belangrijke reden dat toeristen de eilanden bezoeken is de bijzondere onderwaternatuur. Als toeristen niet meer naar de eilanden komen, kan dat ten koste gaan van de lokale economie – zoals is gebleken tijdens de COVID-pandemie. 

Natuur- en Milieubeleidsplan Caribisch Nederland

Natuurbeleid voor Caribisch Nederland is vastgelegd in het Natuur- en Milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030 (NMBP). De uitvoering van het NMBP kent twee fasen: 2020-2024 en 2025-2030. Voor de uitvoering van het NMBP was bij aanvang €7,2 miljoen beschikbaar voor de bescherming van natuur en verbetering van de waterkwaliteit in de periode 2020-2023. In 2022 is door het kabinet aanvullend €35 miljoen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de eerste fase.  

In het NMBP zijn vier strategische doelen gesteld: de trend van koraalrifdegradatie keren; herstel en behoud van de unieke habitats en soorten in Caribisch Nederland voor huidige en toekomstige generaties; duurzaam gebruik van land en water voor de ontwikkeling van de lokale economie; en tenslotte lokale voorwaarden scheppen voor duurzame resultaten van natuurbeleid in Caribisch Nederland. In 2025 wordt een evaluatie van de eerste fase van het NMBP verwacht. 

Verplichting Nederlandse staat

Hoewel de BES-eilanden in 2010 officieel bijzondere gemeenten van het Koninkrijk werden, blijft er nog veel onduidelijk omtrent natuurbeheer. ‘In Nederland is natuurbeheer een verantwoordelijkheid van de provincies, maar op de eilanden zijn er geen provincies. Er is dus een soort vacuüm van hoe natuurbeheer bestuurlijk geregeld moet worden. En nu, 15 jaar verder, is er nog steeds veel onduidelijk. Dat is natuurlijk heel raar, want de eilanden zijn bijzondere gemeentes van Nederland,’ aldus van der Ploeg. 

‘Dat bijzondere van de bijzondere gemeentes refereerde naar het feit dat Nederland extra zou investeren om de achterstanden die Caribisch Nederland heeft ten opzichte van Nederland, een van de rijkste landen ter wereld, goed te maken. Maar in de praktijk is die bijzondere gemeente iets anders geworden. De regering verschuilt zich achter dat woord ‘bijzonder’ om bepaalde plichten niet uit te voeren.’  

Aangezien Caribisch Nederland onderdeel is van het Koninkrijk heeft Nederland dezelfde verplichtingen om de natuur en biodiversiteit te behouden voor Caribisch Nederland als voor Europees Nederland. Zo is Nederland verbonden aan het Biodiversiteitsverdrag (CBD, ofwel Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework), waarin bijvoorbeeld is afgesproken dat de impact van klimaatverandering op soorten geminimaliseerd moet worden^[1]https://www.cbd.int/gbf/targets. Ook moet Nederland zich bijvoorbeeld houden aan het Verdrag van Cartagena^[2]https://www.unep.org/cep/who-we-are/cartagena-convention (Convention for the Protection and Development of the Marine Environment of the Wider Caribbean Region, WCR), het Specially protected Area and Wildlife (SPAW) Protocol^[3]https://dcnanature.org/spawupdate/?lang=nederlands en het Inter-Amerikaans Zeeschildpadden Verdrag^[4]https://wetten.overheid.nl/BWBV0001954/2001-05-02 .

Actie en financiële steun vanuit de Nederlandse overheid noodzakelijk 

Het budget voor de tweede fase van het NMBP ligt nog niet vast. De Dutch Caribbean Nature Alliance schat in dat er tot 2030 zo’n 150 miljoen euro nodig is om effectief de natuur te beschermen en tegelijkertijd weerbaarder te worden tegen klimaatverandering^[5]Nature in Decline: A Call for Structural Action in the Dutch Caribbean. https://www.linkedin.com/pulse/nature-decline-call-structural-action-c60me/. Dit is het gevolg van de huidige staat van natuur, de opgaven rondom de bedreigingen en de toenemende kwetsbaarheid op het gebied van klimaatbestendigheid. Daarnaast is gebrek aan voldoende capaciteit een belangrijk knelpunt. Maar met de koers van het huidige kabinet is het de vraag of dit geld beschikbaar zal worden gemaakt.  

Dat terwijl het niet ontbreekt aan bereidheid tot actie op de eilanden. Er zijn veel initiatieven en motivatie om de natuur te beschermen vanuit de eilanden zelf, maar door de inconsistente steun vanuit Nederland blijven veel plannen liggen. Zo zou er naar een project dat het geitenprobleem op Bonaire aanpakt 1,8 miljoen gaan; uiteindelijk is hier ruim 800.000 van overgemaakt aan STINAPA. En omdat op Bonaire een groot deel van het geld voor natuurbeheer uit de inkomsten van toegangskaartjes voor de nationale parken komt, is natuurbeheer sterk afhankelijk van de hoeveelheid toeristen op het eiland. Zijn er geen toeristen, zoals tijdens COVID-19, dan is er opeens veel minder geld beschikbaar voor natuurbeheer. ‘Je kan de vraag stellen, waarom is er niet gewoon net zoals in Europees Nederland een soort standaard structurele financiering voor natuurbeheer op de eilanden?’, zegt van der Ploeg. 

Soms zit Nederlands natuurbeleid ook zichzelf en de lokale bevolking in de weg. In maart 2025 publiceerde Nederland haar visie op het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework, het Nationaal Biodiversiteit Strategie & Actieplan (NBSAP). Daarin worden ook biodiversiteitsdoelen voor Caribisch Nederland benoemd, deels geïnformeerd door het NMBP. Het internationale doel ‘bescherming van 30% van land en zee voor 2030’ werd daarin voor Caribisch Nederland vertaald als “De zones waarin niet gevist mag worden, worden uitgebreid tot ten minste 30% van de kustwateren” – terwijl in Caribisch Nederland al 100% van de zee beschermd is en er voor lokale vissers regels zijn waar ze zich aan moeten houden, zoals een verbod op vangst van bepaalde bedreigde soorten. Op deze manier wordt een kwetsbaar en gemarginaliseerd deel van de bevolking disproportioneel geraakt en komt hun levensonderhoud in het geding. Dit, terwijl de daadwerkelijke oorzaken van biodiversiteitsverlies, zoals illegale bouw, waterkwaliteit en erosie, minder concreet worden aangepakt. 

Sargassum spoelt aan op stranden en wanneer het te lang blijft liggen, ontstaan er gassen die verstikkend kunnen zijn voor onder meer vissen en zeeschildpadden. © Jan van der Ploeg

Ondertussen gaat de natuur steeds verder achteruit. Van der Ploeg: ‘We moeten de lokale bedreigingen effectief aanpakken, dus we moeten iets aan waterkwaliteit doen, we moeten sargassum effectief kunnen bestrijden. We moeten veel meer investeren in toezicht en handhaving en zorgen dat illegale bouwpraktijken ten einde komen en dat er veel meer gedaan wordt aan ruimtelijke ordening. Er moet ook gewoon in basale publieke infrastructuur geïnvesteerd worden.’ 

Er moet dus zo snel mogelijk concrete actie ondernomen worden. Van der Ploeg: ‘Er is heel veel geïnvesteerd in mogelijke oplossingsstrategieën en die moeten zo snel mogelijk uitgevoerd worden. We weten wat werkt en wat niet werkt. Nu is het tijd actie te nemen.’  

IUCN NL en BESTLIFE2030

IUCN NL zet zich middels het BESTLIFE2030 programma in voor natuurbescherming en natuurherstel in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Dit programma wordt gefinancierd door het EU LIFE-programma, een Europees milieu- en klimaatactie subsidieprogramma. BESTLIFE2030 biedt financiering voor projecten die werken aan natuurbehoud en -herstel in overzeese landen en gebieden van de Europese Unie om het wereldwijde verlies aan biodiversiteit te stoppen en terug te draaien. 

IUCN NL is het aanspreekpunt voor Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. Deze eilanden hebben een hoge biodiversiteit, maar behoort tot de gebieden die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering en milieubelasting.