Dinsdag 10 juni 2025
Met de komst van de Europese Natuurherstelverordening staat Nederland voor een ongekende opgave: het grootschalig en structureel herstellen van natuur. Zonder basiskwaliteit natuur (BKN) is dit simpelweg niet haalbaar. Basiskwaliteit natuur legt de ecologische basis voor breed natuurherstel. Door te investeren in leefomstandigheden voor algemene soorten, zoals egels, vlinders en merels in stedelijke en landelijke gebieden, bouwen we aan een robuust ecosysteemnetwerk dat ook zeldzame soorten en beschermde gebieden ondersteunt.
Headerfoto: Heide op de Veluwe © Hildaweges via Getty Images
Het Nationaal Dashboard Biodiversiteit[1]https://dashboardbiodiversiteit.nl/ laat zien dat geen enkele indicator voor onze nationale natuurdoelen op groen staat. Gebieden met natuur nemen af in omvang[2]https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2024/18/minder-natuur-en-bosgebied-in-nederland, raken versnipperd, en ook algemene soorten zoals de egel, haas, spreeuw, huismus en merel nemen in rap tempo af[3]https://www.iucn.nl/nieuws/iucn-rode-lijst-meer-dan-een-op-de-drie-boomsoorten-wereldwijd-met-uitsterven-bedreigd/. Rond de eeuwwisseling resteerde naar schatting nog 15 procent van de oorspronkelijke biodiversiteit in Nederland. De nieuwe Europese Natuurherstelverordening vraagt van Nederland om nu actie te ondernemen[4]https://www.iucn.nl/nieuws/historische-overwinning-voor-europese-natuur/. Basiskwaliteit natuur vormt hiervoor een onmisbare bouwsteen.
Waarom basiskwaliteit natuur nú nodig is
Het huidige natuurbeleid in Nederland is vooral gericht op beschermde natuur: de Natura 2000 gebieden en het Nationaal Natuur Netwerk (NNN). Basiskwaliteit natuur is gericht op de gebieden buiten deze natuurgebieden. Dit omhelst landelijk en stedelijk gebied waar natuur niet de primaire functie is: zo’n 70% van het oppervlak van ons land. Als in deze gebieden de kwaliteit van de leefomgeving op orde is, profiteert alle natuur daarvan mee. Basiskwaliteit natuur is de set aan condities (abiotiek, inrichting en beheer) die algemene soorten[5]Algemene plant- en diersoorten zoals de konijn, mus, gewone pad en allerlei insectensoorten dienen als indicator voor de natuurarmoedegrens. Als deze soorten niet meer voorkomen spreken we van … Continue reading nodig hebben om algemeen te blijven of worden. Zonder deze condities nemen de populaties van algemene soorten af en verdwijnen misschien zelfs helemaal.
Deze soorten zijn vaak representatief voor bepaalde landschapstypes, cultureel van waarde en dragen bij aan functionele ecosystemen die diensten leveren. Door juist de natuurkwaliteit te verbeteren in landelijk en stedelijk gebied, waar natuur niet de primaire functie is, kunnen soorten zich makkelijker verplaatsen en vestigen en komen beschermde natuurgebieden weer meer met elkaar in verbinding. Zo ondersteunt basiskwaliteit natuur ook andere beleidsdoelen, zoals de Kaderrichtlijn Water en de Vogel- en Habitatrichtlijn.
Europese wet voor ecosystemen
Op 17 juni 2024 is de Natuurherstelverordening aangenomen. Het doel: in 2030 moet 20% van alle verarmde ecosystemen zijn hersteld, en in 2050 álle. Nederland moet uiterlijk op 1 september 2026 een nationaal herstelplan indienen (‘Natuurplan’). Maar de inspanningsverplichtingen zijn nu al van kracht. De eerste voortgangsrapportage moet worden ingediend voor 30 juni 2031.
De Natuurherstelverordening is onderdeel van de Europese Green Deal[6]https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_nl , die als doel heeft om van Europa het eerste klimaat neutrale continent te maken. Natuurherstel draagt bij aan robuuste ecosystemen die de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering tegengaan. Door naast Natura 2000 gebieden ook aandacht te besteden aan stedelijke, landelijke- en zoetwaterecosystemen daarbuiten blijft het Europese continent leefbaar voor mens en natuur.
Herstel van natuur levert niet alleen ecologische winst op, maar ook economische: volgens de Europese Commissie levert elke geïnvesteerde euro gemiddeld 8 euro aan baten op. Voor Nederland werd in 2022 zelfs een kosten-batenverhouding van 1:20 becijferd. Natuurgebieden bieden bijvoorbeeld bescherming tegen overstromingen, verlagen de gezondheidskosten en bieden recreatieopbrengsten[7]Europese Commissie 2022. Impact Assessment and ANNEXES Accompanying the proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on nature restoration. Zie ook: resource.html … Continue reading.
Waarom basiskwaliteit natuur als streefdoel
Voor veel ecosystemen buiten beschermde gebieden, waar concrete doelen nog ontbreken, biedt basiskwaliteit natuur een helder streefdoel voor het minimum aan natuurkwaliteit voor een functionerend ecosysteem. Nog niet alle doelen van de Natuurherstelwet bevatten numerieke streefwaardes.
Tot 2030 zal het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur zelf streefwaardes bepalen die nog niet Europees zijn geformuleerd. Na dat moment is Nederland wettelijk verplicht om zich aan die streefwaardes te houden. Het betreft:
· Artikel 8: herstel van groenoppervlak in steden
· Artikel 10: herstel van populaties van bestuivers
· Artikel 11: herstel van landbouwgebieden
· Artikel 12: herstel van bosgebieden
Het Kennisprogramma Basiskwaliteit Natuur[8]https://www.iucn.nl/project/kennisprogramma-basiskwaliteit-natuur/ ondersteunt het bepalen van deze streefwaardes met robuuste kennis over de noodzakelijke milieucondities.
Van beleid naar praktijk: koplopers in het land
Verschillende gemeenten en provincies experimenteren al met BKN als beleidsdoel. Zo is het in de omgevingsvisie van Ede de minimale ondergrens voor natuur, heeft Rotterdam BKN als doel gesteld voor 2040, en noemt Drenthe het als ambitie. Ook Overijssel verwerkt BKN momenteel in haar geactualiseerde visie. De Unie van Waterschappen heeft BKN vertaald naar concrete drempelwaarden voor biodiversiteit op hun terreinen, zoals op dijken, kades, watergangen, bufferzones en projectlocaties. Elk waterschap stelt op basis daarvan een eigen monitoringsplan op.
Basiskwaliteit natuur als instrument voor herstelmaatregelen
Artikel 4 van de verordening stelt hersteldoelen per habitattype. Het Kennisdocument Basiskwaliteit Natuur[9]https://samenvoorbiodiversiteit.nl/updates/2024/02-februari/svbd-kennisdocument-basiskwaliteit-natuur.pdf geeft een praktische handreiking voor herstelacties voor ‘algemene’ planten en dieren met indicatorsoorten voor Nederlandse landschapstypen, zoals het veenweidelandschap en hoevelandschap. Habitattypen en landschapstypen kunnen aan elkaar worden gerelateerd, al zijn ze verschillend in schaal en doel, maar in de praktijk komen ze vaak gelijktijdig voor binnen hetzelfde gebied. Het herstellen van de BKN-indicatorsoorten kenmerkend voor de landschapstypen kan daarom bijdragen aan de hersteldoelen van habitattypen.
Specifieke artikelen uitgelicht
Stedelijke ecosystemen (artikel 8)
In 2030 moet het stedelijk groen en de boomkroonbedekking (het bladoppervlak van bomen minstens gelijk zijn aan 2024, en daarna stijgen. Dat vereist meer dan ‘groen om het groen’: alleen ecologisch waardevol groen telt echt mee voor daadwerkelijk natuurherstel. BKN biedt hier uitkomst, door te sturen op terugbrengen van inheemse biodiversiteit en boomgelaagdheid (boom-, struik- en kruidlaag). Een recent rapport over BKN in de stad biedt ontwikkelaars concrete richtlijnen[10]https://www.naturalis.nl/system/files/inline/Brochure%20A4%20Rapport%20BKN%20in%20de%20stad%20v15_0.pdf.
Landelijke ecosystemen en bestuivers (artikelen 10 & 11)
Op landbouwgrond vraagt de verordening ook om ecosystemen te herstellen. Voor Nederland betekent dit bijvoorbeeld het terugbrengen van houtwallen, knotwilgen, en bloemrijke dijken. Een goed beheer is hierbij cruciaal met oog op het voorkomen van overbemesting en schadelijk pesticidegebruik. Het werken aan basiskwaliteit natuur is hierin direct relevant, want succes wordt gemeten aan de hand van het percentage landbouwgrond met hoge diversiteit aan landschapselementen en de graslandvlinderindex. Verbeterde inrichting en beheer van landschapselementen zijn voorwaardelijk om algemene vlinders terug te brengen.
Daarnaast sluit basiskwaliteit natuur nauw aan bij artikel 10 van de verordening, dat het belang van het herstel van bestuivers onderstreept. Ecologisch beheerde oevers, hoge waterkwaliteit, en een schone omgeving dragen bij aan het voortbestaan van bestuivers. In een landelijk BKN-gebied fladderen vlinders, libellen, en zweefvliegen weer om je heen en hoor je zoemende bijen. Het Kennisdocument Basiskwaliteit Natuur heeft al onderzocht wat BKN-indicatorsoorten zijn voor de soortgroepen bijen, vlinders en libellen voor basiskwaliteit natuur in het landelijk gebied. Deze soorten maken het mogelijk om bestuiverpopulaties effectief te monitoren, en zo de voortgang op de doelen van artikel 10 en 11 inzichtelijk te maken.
Oproep tot actie: begin bij de basis
Herstel begint niet bij de zeldzaamste soorten in beschermde gebieden. Herstel begint bij de basis. Zonder basiskwaliteit natuur is structureel natuurherstel onmogelijk. Neem BKN daarom expliciet op in het beleid van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk, en voor zowel stedelijk als landelijk gebied.
De doelen van de Europese Natuurherstelverordening zijn ambitieus én haalbaar, maar alleen als we natuurkwaliteit buiten beschermde gebieden serieus nemen. Basiskwaliteit natuur biedt hiervoor een concreet, praktisch en wetenschappelijk onderbouwd instrument.
Over het Kennisprogramma Basiskwaliteit Natuur
Het Kennisprogramma Basiskwaliteit Natuur wordt uitgevoerd door een consortium, bestaande uit IUCN NL, Naturalis Biodiversity Center, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, SoortenNL/Sovon, Vogelbescherming Nederland en WENR. De rol van IUCN NL binnen dit programma is om in kaart te brengen hoe basiskwaliteit natuur aansluit op bestaand beleid en de bijbehorende doelen.
Wil je meer weten? Neem contact op met een van onze experts:

Index
↑1 | https://dashboardbiodiversiteit.nl/ |
---|---|
↑2 | https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2024/18/minder-natuur-en-bosgebied-in-nederland |
↑3 | https://www.iucn.nl/nieuws/iucn-rode-lijst-meer-dan-een-op-de-drie-boomsoorten-wereldwijd-met-uitsterven-bedreigd/ |
↑4 | https://www.iucn.nl/nieuws/historische-overwinning-voor-europese-natuur/ |
↑5 | Algemene plant- en diersoorten zoals de konijn, mus, gewone pad en allerlei insectensoorten dienen als indicator voor de natuurarmoedegrens. Als deze soorten niet meer voorkomen spreken we van natuurarmoede. |
↑6 | https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_nl |
↑7 | Europese Commissie 2022. Impact Assessment and ANNEXES Accompanying the proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on nature restoration. Zie ook: resource.html (europa.eu). |
↑8 | https://www.iucn.nl/project/kennisprogramma-basiskwaliteit-natuur/ |
↑9 | https://samenvoorbiodiversiteit.nl/updates/2024/02-februari/svbd-kennisdocument-basiskwaliteit-natuur.pdf |
↑10 | https://www.naturalis.nl/system/files/inline/Brochure%20A4%20Rapport%20BKN%20in%20de%20stad%20v15_0.pdf |