Werken met de natuur: de introductie van syntropische landbouw op St. Eustatius

Het eiland St. Eustatius heeft de afgelopen vier decennia te maken gehad met ernstig verlies van vegetatie. Op het eiland werken Klarvin Cijntje, van Cijntje’s Organic Farm op Curaçao, en zijn collega’s nu aan de introductie van syntropische landbouw. Deze vorm van landbouw werkt nauw samen met de natuur om het land te herstellen en de biodiversiteit te verbeteren, terwijl het tegelijkertijd een grote verscheidenheid aan gewassen oplevert. ‘Je moet echt begrijpen hoe de natuur werkt, zodat je samenwerking met de natuur kunt benadrukken in plaats van controle,’ zegt Cijntje.

Header foto: Syntropic agroforestry (c) Florian Kopp / Mongabay

Wat is syntropische landbouw?

Syntropische landbouwis een vorm van landbouw die geïnspireerd is door de natuur en natuurlijke bosecosystemen nabootst ^[1] https://dario-cortese.medium.com/an-introduction-to-syntropic-agriculture-9a346050e6ed voor meer informatie over syntropische landbouw. Het past natuurlijk voorkomende ecologische processen zoals gelaagdheid (stratificatie) en successie toe op de landbouw.

Syntropische landbouw observeert natuurlijke ecosystemen van dichtbij en vertaalt deze omstandigheden naar een landbouwcontext door een sterk georganiseerde en strategische combinatie van fruit, groenten, noten en ondersteunende bomen en struiken te planten. Deze kunnen bijvoorbeeld stikstof vastleggen en zorgen voor mulch (voedzame bodembedekking) en schaduw, wat de productieve gewassen ten goede komt. Er zijn geen externe inputs nodig; geen kunstmest, geen pesticiden, geen herbiciden. Op deze manier wordt rijke, vruchtbare en biodiverse landbouwgrond gecreëerd, terwijl ook de klimaatbestendigheid wordt verbeterd, het waterverbruik wordt teruggedrongen en de bodemstructuur wordt verbeterd. Syntropische landbouw is gebaseerd op landbouwtechnieken die worden gebruikt door inheemse volken in het Amazonegebied, die deze methode al duizenden jaren gebruiken. Het werd gepopulariseerd door de Duitse onderzoeker Ernst Götsch.

Syntropische landbouw is gebaseerd op enkele principes^[2]https://dario-cortese.medium.com/an-introduction-to-syntropic-agriculture-9a346050e6ed. Ten eerste gebruikt het strategische plantencombinaties of plantenconsortia die natuurlijke bodemvorming vergemakkelijken. Hierdoor blijft het systeem zichzelf bemesten en biedt het een habitat voor natuurlijke ongediertebestrijding. Het vermindert daarom aanzienlijk de afhankelijkheid van pesticiden en chemische meststoffen. Ten tweede vertrouwt syntropische agroforestry op vierdimensionale gelaagdheid in tijd en ruimte: elke plant heeft zijn eigen laag en een specifieke periode in een beheerscyclus, waarin hij groeit en vervolgens wordt geoogst. Ten derde maakt het gebruik van aanplant en strategisch snoeien van pionierplanten die een dienstverlenende rol vervullen (bevochtiging, beschaduwing, accumulatie en kringloop van water, creëren van biomassa, habitat voor insecten en microben). Tot slot past het de principes van regeneratieve landbouw toe – het vermijden van synthetische chemicaliën en bodemverstoring, het bedekt houden van de bodem, het aanmoedigen van biodiversiteit en het maximaliseren van fotosynthese.

In een syntropisch landbouwsysteem met successie verminderen strategische plantcombinaties de noodzaak voor externe inputs zoals mest en pesticiden. Bron: https://www.forestfoods.co.ke/syntropic-agroforestry

Omdat syntropische agroforestry successie gebruikt om de biodiversiteit te verbeteren, kan het zelfs vruchtbare landbouwgrond creëren op bodems die sterk aangetast zijn door menselijke activiteit. Götsch demonstreerde dit in Brazilië, waar hij bijna 500 hectare land herstelde door middel van syntropische agroforestry^[3]https://agendagotsch.com/en/ernst-gotsch/.

Een omslag in denken

Het project introduceert syntropische landbouw op het eiland op een perceel van 23 hectare. Er zijn ongeveer 30 boeren op het eiland, waarvan de meerderheid groenten- en fruittelers zijn, vertegenwoordigd door de St. Eustatius Farmer’s Foundation.

Syntropische landbouw benadert landbouw op een andere, meer holistische manier. Cijntje: ‘Het vereist een verschuiving van lineaire landbouw naar ecosysteemdenken. En ecosysteemdenken is een heel andere manier van denken. In syntropische landbouw probeer je de natuur na te bootsen. Je moet echt begrijpen hoe de natuur werkt, zodat je de nadruk kunt leggen op samenwerking met de natuur, in plaats van controle.’

Het team, met Cijntje helemaal rechts. (c) Statia overheid, van https://www.statiagovernment.com/nieuwsoverzicht/artikel/cultivating-biodiversity-on-st-eustatius-launch-of-pilot-project-for-statia-farmers

Om deze omslag in denken bij de boeren van St. Eustatius te bewerkstelligen, organiseert Cijntje workshops met de lokale boeren. Zelf kwam Cijntje enkele jaren geleden in aanraking met syntropische landbouw. ‘Ik wilde altijd al fruitbomen combineren met andere gewassen, maar wist niet hoe. Toen ik een cursus volgde over syntropische agroforestry, voelde het alsof de puzzelstukjes op hun plaats vielen’, vertelt Cijntje. ‘Ik heb me erin verdiept en ben deze methoden gaan gebruiken op mijn boerderij en bij andere projecten. Syntropische landbouw is een zeer managementintensief proces, dus het kost wat moeite voordat verandering zichtbaar wordt. Maar het is absoluut de moeite waard als je eenmaal de resultaten ziet.’

Cijntje heeft op Curaçao al een verandering gezien in mentaliteit. ‘Mensen beginnen te begrijpen dat we ons moeten richten op andere, duurzamere en regeneratieve manieren van landbouw. Ze zien de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die we gebruiken en hoe dit ons milieu aantast. Ze zien hoe de natuur lijdt onder landbouwpraktijken die totaal niet duurzaam zijn.’

De toekomst van syntropische landbouw

In de toekomst hoopt Cijntje syntropische landbouw te introduceren op andere eilanden in het Caribisch gebied. Niet alleen om te helpen bij natuurbehoud, maar ook om de voedselzekerheid te verbeteren. Nu importeren kleine eilanden zoals St. Eustatius ongeveer 90% van hun voedsel. De introductie van syntropische landbouw zal de eilanden minder afhankelijk maken van import en zal ook de algehele kwaliteit van het voedsel verbeteren, aangezien geïmporteerd voedsel vaak van slechte kwaliteit is. De import kan ook gemakkelijk worden onderbroken tijdens extreme weersomstandigheden zoals orkanen. Met het oog op klimaatverandering is het daarom des te belangrijker dat kleine eilanden minder afhankelijk worden van geïmporteerd voedsel. Zoals Caspar Verwer, expert nature conservation bij IUCN NL, stelt: ‘Syntropische landbouw biedt een economisch perspectief voor lokale boeren en kan daarmee een belangrijk instrument zijn in het aanpakken van de overbegrazing.’

Cijntje concludeert: ‘Het concept van syntropische landbouw is nieuw voor veel mensen, maar de kennis zelf is niet nieuw. Het is de kennis die volken in het Amazonegebied al eeuwenlang gebruiken om hun voedsel te verbouwen. Het is niet een concept dat wij onlangs hebben uitgevonden. Ik hoop dus dat mensen het zullen proberen en ik wil iedereen aanmoedigen om in het project te geloven. Want we moeten alles geven als we willen dat dit slaagt.’

BESTLIFE2030

Dit project maakt deel uit van het BESTLIFE2030 programma. Het wordt gefinancierd door het LIFE-programma van de EU, een Europees subsidieprogramma voor milieu- en klimaatactie. BESTLIFE2030 biedt financiering voor projecten die werken aan natuurbehoud en -herstel in overzeese landen en gebieden van de Europese Unie om het wereldwijde verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen en om te buigen.

IUCN NL is het focal point voor Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. Deze eilanden hebben een hoge biodiversiteit maar behoren tot de plaatsen die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering en milieudruk.