AESMO in Honduras over 25 jaar Landaankoopfonds: ‘Het was een keerpunt’ 

In 2006, tijdens haar beginjaren, steunde het IUCN NL Landaankoopfonds een ambitieuze ngo in Honduras. Hierdoor kon Asociación Ecológica de San Marcos de Ocotepeque (AESMO) haar eerste plot land kon kopen voor de bescherming van de biodiversiteit en waterbronnen. Dit was het begin van een nieuw tijdperk: in de daaropvolgende decennia is het natuurgebied dat AESMO beschermt sterk gegroeid met behulp van een uniek co-management model. ‘Het was een keerpunt. Het was de eerste aankoop in dit deel van de TRIFINIO-regio. De plannen die we al een tijdje aan het ontwikkelen waren, werden werkelijkheid,’ vertelt Victor Saravia, directeur van AESMO.

Headerfoto: AESMO team aan het werk in het reservaat. Alle foto’s op deze pagina: © Stephanie Broekarts / IUCN NL

Hoe het allemaal begon

In 1987 creëerde de Hondurese regering Reserva Biológica Güisayote. Via een wetsbesluit dat werd gepubliceerd in het officiële staatsblad La Gaceta, zonder vrije en geïnformeerde raadpleging met gemeenten en bewoners van het gebied werd een nieuw natuurreservaat van 14.081,80 hectare opgericht. ‘Net als de meeste nationale beschermde gebieden werd het een “park op papier”. Het leven in het reservaat ging gewoon door zoals daarvoor: mensen gingen door met ontbossen, landbouw bedrijven en het verleggen van de landbouwgrens,’ zegt Saravia.

In 1990, slechts drie jaar na de oprichting van het reservaat, begon AESMO activiteiten te organiseren om de lokale bevolking bewust te maken van de belangrijke biodiversiteit in het gebied. Later werkte de ngo ook aan agrobosbouw en bijenteelt met inheemse bijen zonder angel.

In 2006 deed zich een unieke kans voor, toen een boer een stuk grond in het hart van Reserva Biológica  Güisayote te koop aanbood. Dit deel van het reservaat was – en is nog steeds – van cruciaal belang voor de watervoorziening van verschillende bewoners in de omgeving.

Tekst gaat door onder de foto’s.

Een keerpunt

Toen Saravia hoorde over het Landaankoopfonds, greep AESMO deze kans met beide handen aan. ‘We moesten vrij snel een financieringsvoorstel opstellen, we hadden niet veel tijd, maar het Fonds geloofde in ons.’

Dankzij de steun van het Landaankoopfonds kon AESMO bijna 100 hectare tropisch nevelwoud in het Reserva Biológica Güisayote veiligstellen. En de impact reikte verder, aldus Saravia: ‘Het was een keerpunt. Het was de eerste aankoop in dit deel van de TRIFINIO-regio. De plannen die we al een tijdje aan het ontwikkelen waren, werden werkelijkheid.’ Talrijke landaankoopprojecten gefinancierd door verschillende donoren, waaronder World Land Trust, breidden het reservaat in de daaropvolgende jaren uit. Van een ‘park op papier’ groeide het Güisayote uit tot een goed beheerd reservaat met een uniek co-management model.

‘Op nationaal niveau verliezen we nog steeds bos, maar hier krijgen we het terug: land dat enkele jaren geleden bestemd was voor veeteelt, is nu beschermd bos dat op natuurlijke wijze wordt hersteld.’

• Victor Saravia, directeur van AESMO

Uniek co-management model

AESMO’s benadering van natuurbeheer is in de loop der tijd veranderd. ‘Aanvankelijk waren de gemeenten de formele eigenaren via openbare akten met clausules die verboden dat de aangekochte grond zou worden verkocht, verhuurd, verpand, geschonken, geruild, overgedragen, verdeeld of onderworpen aan mijnbouw of andere vormen van exploitatie. AESMO nam vanaf het begin het beheer van het reservaat op zich, met de steun van boswachters. Hun salarissen werden betaald door de gemeenten op wiens naam de aangekochte eigendommen waren geregistreerd,’ legt Saravia uit.

De gemeenschappen in het gebied waren vanaf het begin betrokken en zorgden voor aanvullende financiering, maar dat was niet genoeg. ‘Na een tijdje realiseerden we dat we het anders moesten aanpakken. Omdat de gemeenten de officiële eigenaren van het beschermde gebied waren, bleef de aangekochte grond in feite in handen van de overheid. Hoewel we openbare akten met waterdichte clausules hadden, veranderen regeringen om de paar jaar. Met miljarden aan zilver en andere mineralen in de grond was dat een risico,’ zegt hij. AESMO kwam op het idee om een “Consejo Comanejante de Microcuenca” (Raad voor co-management van microstroomgebieden) op te richten.

De raad bestaat uit Hondurese organisaties: waterbeheerders opgericht door bewoners, gemeenschapsfondsen, coöperaties, bedrijven, gemeenten en AESMO. Namens hen is de grond die aangekocht is voor natuurbehoud nu gelegaliseerd binnen een juridisch kader voor gezamenlijk eigendom, waarbij alle partijen eigenaar zijn van alle grond, ongeacht hoeveel zij hebben bijgedragen, met behoud van de bovengenoemde onveranderlijke clausules.

Tekst gaat door onder de foto’s.

Nu werkt AESMO volgens dit unieke co-management model, dat fundamenteel is geweest voor het succes het werk van de organisatie. Het is een voorbeeld geworden in Honduras, Latijns-Amerika en daarbuiten. Naast AESMO en boswachters in dienst bij de gemeenten nemen nu ook leden van de gemeenschappen deel aan patrouilles en monitoring op hun land.

‘Deze mensen, vaak bescheiden boeren, beschermen wat van hen is; ze zijn toegewijd’, vervolgt de directeur. ‘Tijdens hun patrouilles zien ze waar het water vandaan komt en raken ze verliefd op de flora en fauna. Ze gaan water zien als onderdeel van iets groters dat flora, fauna, bodem, biodiversiteit en mensen met elkaar verbindt. AESMO gelooft in het vermogen en de intelligentie van mensen om bij te dragen aan de verbetering van hun levensomstandigheden door de Kaizen-aanpak toe te passen. We creëren geen afhankelijkheid of paternalisme, wat veel schade toebrengt aan deze landen. Met onze aanpak hebben mensen inspraak, dragen ze financieel bij aan natuurbehoud, nemen ze democratische, transparante beslissingen en zijn ze trots op wat ze doen.’

Toegenomen waterstanden en biodiversiteit

Volgens Saravia werd het effect van actieve bescherming van het nevelwoud na enkele jaren zichtbaar. ‘Na zes of zeven jaar merkten de gemeenschappen veranderingen in de microstroomgebieden: van de rivieren die op het aangekochte land ontspringen steeg het waterniveau. De mensen waren enthousiast toen ze met eigen ogen zagen dat de natuurbescherming echt werkte. We hebben nu veel meer water van betere kwaliteit, wat zich bovendien uitbreidt naar andere gebieden.’

Door dit succes sluiten steeds meer mensen zich aan bij het initiatief. ‘We krijgen nu bijdragen van koffiecoöperaties en spaar- en kredietcoöperaties, maar ook van particulieren in Honduras en andere landen. We hebben dit samen opgebouwd,’ vervolgt hij enthousiast. ‘Op nationaal niveau verliezen we nog steeds bos, maar hier krijgen we het terug: land dat enkele jaren geleden bestemd was voor veeteelt, is nu beschermd bos dat op natuurlijke wijze wordt hersteld.’

Tekst gaat door onder de foto’s.

Meerdere stukken door AESMO beheerde natuur, waren grotendeels ontbost toen het werd aangekocht. Wilde dieren leden onder de vernietiting van hun leefgebied. Volgens Saravia komt de impact van het reservaat ook terug in de biodiversiteit. ‘Ik zie soorten als de quetzal en de pekari terugkeren naar het gebied. Gisteren zag ik nog een korte video van een witlippekari (Tayassu pecari), een bedreigde diersoort, die door een cameraval was vastgelegd. Wij hebben ook populaties van de berggoean (Penelopina nigra), die volgens de Rode Lijst van de IUCN als “kwetsbaar” wordt geclassificeerd.’

‘In Honduras werken we samen met een breed scala aan stakeholders: het maatschappelijk middenveld, jongeren, ouderen, vrouwen en kinderen. Iedereen heeft hier een plek; het zijn de mensen die het mogelijk maken.’

• Victor Saravia, directeur van AESMO

Natuur kent geen grenzen

Samen met lokale gemeenschappen beheert AESMO momenteel meer dan 2000 hectare grond die is aangekocht voor het behoud van biodiversiteit, water en een gezonde bodem. Ondanks de aanzienlijke vooruitgang die de ngo dankzij haar doorzettingsvermogen, ambitie en vastberadenheid de afgelopen decennia heeft geboekt, is hun missie volgens Saravia nog niet volbracht. ‘Onze droom is om een reservaat te creëren dat zich uitstrekt van Cerro Negro in Honduras tot Chalatenango in El Salvador, en dat het deelstroomgebied van Sumpul en Mocal en het Lempa stroomgebied, dat uitmondt in de Stille Oceaan, omvat. De natuur kent geen grenzen. Daarom zijn we een samenwerking aangegaan met een Salvadoraanse ngo om ons eerste binationale beschermde gebied te creëren. We moeten groot denken.’

‘In Honduras werken we samen met een breed scala aan stakeholders: het maatschappelijk middenveld, jongeren, ouderen, vrouwen en kinderen. Iedereen heeft hier een plek; het zijn de mensen die het mogelijk maken. We moeten iedereen betrekken, van kerk tot voetbalclub, maar ook bedrijven, de academische wereld en lokale overheden, zodat ze de waarde van de natuur begrijpen,’ concludeert de directeur van AESMO met een glimlach.

25 jaar Landaankoopfonds

De belangrijkste oorzaken van het wereldwijde verlies aan biodiversiteit zijn het verlies en de aantasting van leefgebieden. Hierdoor worden veel dier- en plantensoorten met uitsterven bedreigd. Al 25 jaar ondersteunt het Landaankoopfonds ngo’s over de hele wereld bij het aankopen of pachten van grond over een lange periode. Zo kunnen zij bedreigde natuurgebieden beschermen, met elkaar verbinden en herstellen.