Schuldig of niet? Het publiek oordeelt over ecocide in fictieve rechtszaak

Op 18 en 19 juni vond de theatervoorstelling ‘THIS IS NOT A TRIAL’ plaats in het ZIMIHC theater in Utrecht. In deze theatervoorstelling speelden studenten de hoofdrollen van officieren van justitie, advocaten en rechters. De voorstelling werd ontwikkeld door onderzoekers en diezelfde studenten van de Universiteit Utrecht, als onderdeel van het interdisciplinaire project Conceptualizing Ecocide in samenwerking met IUCN NL, EcoJustice (voorheen bekend als Stop Ecocide NL), de Indonesische organisatie ALTo, kunstenaars en acteurs.  

Header foto: De rechtszaak over mogelijke ecocide in Sulawesi wordt behandeld in voorstelling © Bart Weerdenburg  

Een complexe transitie 

Voor een uitverkochte zaal brachten de studenten een krachtige en goed ontvangen voorstelling waarin het wetsvoorstel over ecocide (ingediend door de Partij voor de Dieren in 2023) en de complexiteit van de energietransitie centraal stonden. De energietransitie is enerzijds noodzakelijk om de CO2-uitstoot te reduceren, maar anderzijds leidt de mijnbouw die nodig is voor grondstoffen zoals nikkel – essentieel voor diezelfde transitie – tot grootschalige ontbossing, vernietiging van biodiversiteit en aantasting van een leefbaar milieu.  

In de beklaagdenbank zat de Nederlandse multinational Smith Refineries N.V. en haar CEO. Ze worden aangeklaagd voor de grootschalige vernietiging van een Indonesisch ecosysteem, waar nikkel en andere aardmetalen worden gewonnen door hun dochtermaatschappij, een Indonesisch mijnbouwbedrijf. 

Toegewijde vertolking van een urgent verhaal 

Met korte artistieke bijdragen gaven acteurs, kunstenaars en een dichter verdieping aan de uiteenlopende thema’s binnen de energietransitie. Een van de scènes gaf de consument een stem: iemand die denkt duurzaam te handelen door een elektrische auto aan te schaffen, maar zich onvoldoende bewust is van de ecologische schade die daarmee gepaard kan gaan.  

Tegelijkertijd trokken de makers een scherpe parallel tussen het kolonialisme ten tijde van de VOC en de manier waarop multinationals vandaag de dag natuurlijke hulpbronnen exploiteren voor eigen gewin. De dilemma’s van de Indonesische bevolking – mogelijke werkgelegenheid versus ernstige vervuiling van hun leefomgeving – kwamen aan bod via interviews met leden van gemeenschappen nabij de nikkelmijnen op het Indonesische eiland Sulawesi. The Alliance for Tompotika Conservation (ALTo) speelde hierin een sleutelrol. Dankzij het vertrouwen dat deze lokale organisatie geniet, spraken bewoners openlijk over hun dilemma’s en hun diepe, spirituele verbondenheid met de natuur.  

Wel of niet schuldig? 

Het publiek mocht uiteindelijk zelf oordelen of de CEO en/of het mijnbouwbedrijf zich schuldig hadden gemaakt aan ecocide. Via een korte survey konden bezoekers hun oordeel geven, of aangeven dat zij twijfelden. De uitkomsten werden op 26 juni tijdens een paneldiscussie gedeeld in aanwezigheid van publiek dat eerder de theatervoorstelling had bijgewoond. De survey is onderdeel van een onderzoek van Tina Venema (assistent professor bij het Copernicus Institute of Sustainable Development) dat te zijner tijd  zal worden gepubliceerd.  

Dat de materie complex is, bleek ook uit de uitslag van de survey. Meer dan de helft van de respondenten gaf aan te twijfelen of de CEO schuldig was aan ecocide, en sprak geen definitief oordeel uit. Van degenen die wel een oordeel hadden, was een ruime meerderheid voor een veroordeling. Over Smith Refineries was het publiek iets uitgesprokener: bijna de helft gaf aan te twijfelen, maar onder de respondenten die wél een oordeel uitspraken, vond een duidelijke meerderheid het bedrijf schuldig aan ecocide. 

Van bewustzijn naar verandering 

De voorstelling bleek een krachtig middel om het gesprek over de gevolgen van de energietransitie voor natuur en lokale gemeenschappen op gang te brengen. Daarbij kwam ook de vraag aan bod welke rol ecocidewetgeving kan spelen in het aanpakken van deze impact. Het publiek werd bovendien geconfronteerd met hun eigen positie als consument. Dat dit bewustzijn daadwerkelijk werd geraakt, bleek uit de survey: een derde van de deelnemers gaf aan zichzelf als indirect verantwoordelijk te zien voor de vernietiging van de natuur.   

‘Het is belangrijk dat dit gesprek wordt gevoerd en dat ook het publiek de ‘eigen rol’ in deze heeft gezien en ervaren. Wetgeving alleen is niet voldoende om ecocide te voorkomen. Uiteindelijk is het aan de samenleving om duidelijk te maken dat ecocide niet aanvaardbaar is – pas dan zullen bedrijven hun werkwijze aanpassen,’ meent Sprenger.  

• Lees meer over de voorstelling en de uitspraak